Günümüzde insanlar, ne pahasına olursa olsun, gitmek istediği yere gitmek ve yapmak istediği şeyleri yapmak istiyor.İnsandaki bu hırs, uçakların da her şartta uçabilmesi gibi bir sonucu getiriyor. Gerçekten de uçaklar, çok kısıtlı koşullarda bile uçabilmekte ve bazı olağanüstü durumlar dışında, yolcularını istedikleri yere götürmektedirler. Yazımızın konusu olan düşük görüş şartlarında uçuş; sis, kar, yağmur vs. gibi görüş mesafesini sınırlayan durumlardaki yaklaşma, iniş, taksi ve kalkışı içermektedir. LVO TARİHÇESİ 1969 yılında bir Carevelle uçağı, Lyon-Paris arasındaki yolculu uçuşunda; Category III A iniş yaparak bir ilki oluşturdu. Daha sonraları B747 (1971), A300 (1974), Concorde (1975) Cat III A ile A310 (1983 ), A300-600 Cat III B ile sertifikalandırıldı. Ticari uçakların LVO konusunda uyacağı limitleri, ICAO, FAA, JAA gibi otoriteler belirlemektedir.EASA henüz bu konuda kendi kurallarını oluşturmamış ve JAA tarafından konulmuş olan JAR OPS 1/SUBPART-E’yi kabul etmektedir. Bu otoritelerin koydukları kurallar, çok küçük farklılıklar göstermekle beraber, büyük ölçüde birbirlerine benzer. Bu kurallar ışığında yetkilendirme, her ülkenin kendi sivil havacılık otoritesi tarafından yapılır. Uçağın, Hava meydanının yada meydanın bir kısmının (mesela pistlerinden birinin), Uçuş ekibinin, Havayolu şirketinin gerekli kriterleri karşılaması halinde verilir. Bu konudaki kriterlere titizlikle uyulmatadır. Öyle ki, günümüzde, tüm Dünyadaki Cat II/III yaklaşmalarının başarı oranı, neredeyse % 100’dür. CAT II TANIMLAMASI ICAO Cat II’yu; 200-100 feet (60-30m) arasında karar verme yüksekliği (Decision Height) ve 1200 feet üstünde pist görüş mesafesi (Runway Visual Range) limitleriyle yapılan aletli hassas yaklaşma ve iniş olarak tanımlar. Diğer otoritelerin tanımları da yaklaşık aynı değerleri içerir. Örneğin, JAA, karar yüksekliğini eş değerde tutmuş, sadece pist görüş mesafesi 1000 feet’den az olamaz demiştir. CAT III TANIMLAMASI Cat III operasyonlar, kendi içinde; Cat III A, Cat III B ve Cat III C olarak üçe ayrılır. Cat III C; ICAO ve FAA’ye göre, sıfır görüş ve sıfır karar yüksekliği limitleri olan aletli hassas yaklaşma ve iniştir. JAA ise Cat III C’ye henüz onay vermemiştir. Bu arada otomatik iniş (Auto landing) ile ilgili açıklama yapmakta yarar var. Otomatik iniş; Cat III değildir, ancak, Cat III operasyonları için zorunludur. Gerekli koşulların oluşması durumunda, güzel havalarda da otomatik iniş yapılabilmektedir.Automatic Landing System; Fail-passive veya Fail-operational olarak iki durumda değerlendirilir.Fail-Passive durumunda yaklaşma sırasında, bir arıza meydana gelmesi halinde, uçuş yolunda veya konumunda bir sapma olmaz. Ancak, iniş otomatik olarak tamamlanamaz, manual iniş yapılır. A-320 uçağının PFD’sinde bu durumu belirtmek için; CAT 3 SINGLE görüntüsü belirir. Fail-operational durumunda bir arıza meydana gelmesi halinde; sistemin geriye kalan kısmı yaklaşma ve inişi otomatik olarak tamamlayabilir. Örneğin, B757 uçağında, 3 tane oto pilot vardır ve bunlardan 1 tanesi arızalansa bile, geriye kalan 2 oto pilot, Fail-operational durumunu korur. LVO için gerekli limit değerler olan; Karar Yüksekliği ve Pist Görüş Mesafesini şöyle tanımlayabiliriz: Karar Yüksekliği (Decision Height): İniş sırasında, gerekli görsel referansların görülememesi halinde, inmekten vazgeçilmesine ve Go-Around (Pas geçme) yapılmasına karar verilecek en düşük yüksekliktir. Örneğin; Cat II yaklaşma yapıyorsanız, karar verme yüksekliğiniz, 60-30 metre arasıdır. 30 metrenin altına inildikten sonra Go-Around kararı alınamaz, inişin muhakkak gerçekleştirilmesi gerekir. Buradaki yükseklik, pist yüzeyi ile uçağın tekerleri arasındaki mesafedir. Cat III operasyonlar, kendi içinde; Cat III A, Cat III B ve Cat III C olarak üçe ayrılır. Cat III C; ICAO ve FAA’ye göre, sıfır görüş ve sıfır karar yüksekliği limitleri olan aletli hassas yaklaşma ve iniştir. JAA ise Cat III C’ye henüz onay vermemiştir. Pist Görüş Mesafesi (Runway Visual Range): Pistin merkez hattında (Center Line) duran bir uçağın pilotunun, pisti belirleyen ışıkları görebildiği mesafedir. Bu mesafe; pistin 3 ayrı yerine (baştarafa yakın, ortası ve sonuna yakın) yerleştirilen transmissometer’lar tarafından ölçülür ve meteorolojik yayınlarla pilotlara bildirilir.LVO ile ilgili olarak hangi sistemlerin hangi şartlarda gerekli olduğu havayolu şirketlerinin FM (Flight Manual)’inde belirtilir. MİNİMALAR LVO ile ilgili minimalar (alt limitler) şu 4 başlıkta değerlendirilir: 1-Airfield Operating Minima (LVO için kullanılan hava sahası limitleri), havaalanı otoritesi ile birlikte oluşturulur ve yaklaşma kartlarında belirtilir. İstanbul Atatürk havalimanının 18-36 pistlerinin (eski pist ve paraleline yapılan yedek pist) 36’ya, yani, Marmara denizi tarafından kuzeye yapılan inişleri Cat II, kuzeyden, yani Karadeniz istikametinden yapılan inişler, Cat I’dir. Marmara denizine paralel 06-24 pistinin ise her iki yönüne iniş Cat I’dir. 2- Operator Miniması, havayolu şirketinin belirlenmiş bir hava sahasında kullanılmasına izin verilen limitlerdir. 3- Crew Minima, uçuş ekibine verilen yetkiyi belirler. 4- Aircraft Minima, uçağın imalat sonrası sertifikalandırılması sırasında belirlenen, LVO limitlerini içerir.Yukarıda sözügeçen minimalar; DH (Decision Height-Karar yüksekliği) ve RVR (Runway Visual Range-Pist Görüş mesafesi)'dir. DOWNGRADING / UPGRADING Uçak yerdeyken AFM (Airplane Şight Manual) ve MEL (Minumum Equipment List)’de Cat II/III için gerekli olduğu belirtilen sistemlerden birinde veya daha fazlasında arıza meydana gelmesi durumunda, uçağı sefere gönderme şartları MEL’de belirtilen şekilde uygulanır ve gerekiyorsa downgrading (LVO kaabiliyetini düşürme, örneğin; Cat III’den Cat II’ya) işlemi, uçak defterleri üzerinde uygulanır. Tersi bir durum varsa, yani, uçağın LVO kaabiliyetini düşüren neden ortadan kaldırılmışsa, upgrading (LVO kaabiliyetini yükseltme) işlemi yine uçak defteri üzerinde kayda alınır. Downgrading, Upgrading kayıt yetki ve sorumluluğu, uçak teknisyenine aittir. Teknisyenler, bu işlemleri nasıl yapacaklarına ilişkin eğitim alırlar.Uçağın LVO kaabiliyetini yüksek tutmak için; normal bakım programlarının dışında özel bir bakım programlamaya gerek yoktur. Mevcut kurallar çerçevesinde yapılan bakı mlar, zaten uçağı her anlamda en iyi durumda tutmayı hedefler. LOW VISIBILITY TAKE OFF AND TAXI LVO denildiğinde; genelde yaklaşma ve iniş aklagelir, ancak, düşük görüş şartlarında yapılan kalkış ve taksi de, LVO kapsamında değerlendirilir. JAR OPS 1’e göre; 400 metrelik pist görüş mesafesi (RVR) altında yapılan kalkışlar LVTO (Low Visibility Take Off) olarak değerlendirilir. Uçak tipine ve diğer koşullara bağlı olarak, 75 metre ve üstü RVR’da kalkış yapılabilir.